In de afgelopen maand heb ik deelgenomen aan de workshop ‘Polarisatie – de dynamiek van wij-zij denken’. Deze werd gegeven door Bart Brandsma, politiek filosoof en grondlegger van de strategie hoe als professional om te gaan met polarisatie. Na twee dagen intensief met elkaar werken aan actuele casuïstiek, zoals de Sinterklaasintocht in Staphorst, ontroerden de dagen me. Dat is mij niet vreemd bij een afscheid, maar deze keer had het onderwerp veel uitwerking.
Het professionele en het ethische been
Brandsma maakt een onderscheid tussen enerzijds conflict en anderzijds polarisatie. Een conflict wordt gekenmerkt door plaats, tijd en probleemeigenaren. Hierbij zien we dagelijks in de kranten voorbeelden langskomen, Oekraïne, Syrië zijn conflicten.
Bij polarisatie zijn er drie andere kenmerken, namelijk het is een gedachtenconstructie, er is brandstof nodig en het is een gevoelsdynamiek. Laatst liet ik mijn hond uit en trof ik mijn buurman met zijn herdershond, we benoemden even de laatste verkiezingen en hij meldde me spontaan dat hij al jaren PVV stemt. Van binnen schrok ik een beetje hiervan, hij deelde ook zijn argumentatie dat hij moslims niet vertrouwt. Ik had dat niet achter hem verwacht en na een kort praatje liep ik een beetje in verwarring verder, nog steeds eigenlijk.
Sinds de masterclass lees ik de kranten en met name de columnisten anders; Sander Schimmelpenninck vind ik een leuke en scherpe manier van schrijven hebben, maar is wel degelijk met zijn stukjes deelnemer in de aanwezige polarisatie. De brandstof die hij in verschillende columns hanteert zorgt dat het vuurtje weer opvlamt. En het is een gevoelsdynamiek, het doet een beroep op je onderbuikgevoel. Hoe snel word je niet in een kamp (één van de polen) gezogen zonder werkelijk rationele argumenten.
Mijn ethische waardenpatroon met zijn goed en fout beoordeling, maakt dat ik een keuze maak bij welke pool ik me meer thuis voel. Meer of minder moslims, kleur of zwarte pieten, lhbt+ of de regenboogvlag in de fik steken; het zijn voor mij keuzes, waar ik soms direct en dan weer na zelfonderzoek op uit kom. Wie ben ik in de polarisatie en in wisselende omstandigheden; als mens vaak in het stille midden en als professional met een linker en rechterbeen de onafhankelijke 6e positie.
Strategie en liefde
En in mijn onderzoek naar deze ervaring pak ik even De Dwaas en De Wijze erbij. Het respect voor de eigenheid van ieder mens, voor de verschillen, zodat de liefde zoekt naar verbinding. Dat is wat ik die twee dagen zo aan den lijve heb ervaren, oordeelvrij onderzoek naar die verbinding en in wisselende omstandigheden mezelf zijn. Daar gaat volgens mij de strategie van Brandsma over.
Met de strategie hoe met polarisatie en identiteitsdenken om te gaan beschrijft Brandsma vijf rollen. Dat zijn de Pushers, de Joiners, het Stille Midden, de Bruggenbouwer en de Zondebok. Pushers houden van de monoloog en richten zich op het Stille Midden om hun kamp te vergroten. Ze zijn niet bereid om in dialoog of debat te gaan. Bekende voorbeelden te over en ze kunnen lange tijd op deze manier van invloed zijn.
De Joiners vinden dat de Pushers wel een punt hebben, maar zijn het niet helemaal eens. Ze genieten van de discussie. Het Stille Midden is stil en wordt vaak niet gezien; dit stille kent verschillende redenen, van onverschillig naar betrokken en professioneel vanuit een onafhankelijke positie.[1]
Vaak zijn de Bruggenbouwers professionals vanuit hun functie, zoals burgemeesters, politie en adviseurs. Het risico wat zij lopen is dat ze door een van de kampen snel en behendig in het kamp van de tegenpool worden geplaatst en dan lopen ze het risico dat ze hun positie verliezen. Dan bereiken ze de plek van de Zondebok en is je rol uitgespeeld.
Voor zover de tekening van de aanwezige spelers en met welke speler je anderen herkent en waarmee je jezelf identificeert[2] . Met deze ‘identiteiten’ zal de polarisatie zich handhaven of verergeren. Overigens spreekt Bart over een gezonde polarisatie en een giftige polarisatie, die kan leiden tot terrorisme en oorlogen. Vandaar het zoeken naar een strategie om tijdig om te gaan met het wij-zij denken.
Daarvoor introduceert hij een aantal Game Changers en een 6e positie; deze 6e positie is een onafhankelijk en betrokken iemand. De 6e positie richt zich ook op het Stille Midden en zoekt naar bondgenoten (betrokken bij het onderwerp zonder eigen belang, bijvoorbeeld iemand die langer wonend is in een wijk en zich daarvoor inzet); de dialoog aangaat vanuit de juiste vraag die onder de polarisatie ligt; en dat met de juiste toon doet. “Ik ga eerst luisteren” zei Remkes. Een professioneel en ethisch ‘Ken Uzelve’ is dan wel van belang.
Deze zorgvuldige strategie is niet eenvoudig en vraagt op de grens werken. In de bestaande polarisaties die ons in veelvoud bereiken doet men een beroep op ons buikgevoel en willen de Pushers dat je in hun kamp komt, in dat groepje gaat staan. Wie ben ik, waar hoor ik bij, welke omstandigheden spelen er hierbij en veranderen deze? Die vragen een continu zelfonderzoek naar identiteit. Met respect voor ieders identiteit. Ik was ontroerd en voel de verbinding met onze ethische uitgangspunten. Naast identiteit zorgt de onderzoekende houding bij deze strategie voor een spirituele ervaring, het niet weten en het zoeken naar eenheid om samen te leven in een polariserende wereld.
Roeland ten Napel